Oedeemtherapie

Wat is Lymfoedeem?
Lymfoedeem betekent letterlijk: vochtophoping. Door een stoornis in het lymfstelsel is de afvoer van weefselvocht te gering en hoopt het vocht zich op in de huid en onderliggende weefsels. Het lymfstelsel maakt deel uit van ons lichamelijke reinigings- en afweersysteem. Het bestaat uit een netwerk van lymfvaten en lymfklieren/lymfknopen. De lymfvaten nemen weefselvocht op, met daarin opgeloste eiwitten, afvalstoffen en schadelijke deeltjes. Via de lymfvaten komt het vocht in de lymfknopen/lymfklieren. Deze bevinden zich vooral in de liezen, oksels en de hals. De lymfknopen/lymfklieren werken als filters en vernietigen schadelijke deeltjes en afvalstoffen.

Bij lymfoedeem is sprake van een zwelling; een vochtophoping in de huid en onderliggende weefsels. Ook een zwaar of vermoeid gevoel in arm of been, of een gevoel van spanning rondom pols, vingers, enkels, elleboog of knieën kan een gevolg zijn van lymfoedeem. Soms gaat dit gepaard met pijnklachten. Lymfoedeem geeft hinder en kan leiden tot ontstekingen (wondroos), gewrichtsklachten en huidklachten.

Welke vormen van lymfoedeem zijn er?
Primair lymfoedeem
Primair lymfoedeem is een aangeboren vorm van oedeem. Vanaf de geboorte zijn er dan minder lymfevaten aanwezig of deze functioneren minder goed dan normaal, waardoor in de loop van het leven een zwelling kan ontstaan. Dit gebeurt meestal in de benen en/of armen. Er kan een erfelijke aanleg bestaan voor primair lymfoedeem. Daardoor kunnen in sommige families meerdere mensen last hebben van lymfoedeem.
In de eerste jaren wordt de zwelling vaak niet als lymfoedeem herkend, omdat deze dan nog wisselend aanwezig is. Toch is hier dan al wel sprake van beginnend lymfoedeem, waarbij een behandeling wenselijk is. Zonder behandeling zal de zwelling na enige jaren niet meer verdwijnen en is het oedeem permanent aanwezig. Bij de lichte vormen ontstaat het lymfoedeem pas tussen het 18e en 35ste levensjaar. Bij uitgebreidere vormen kan dit ook vanaf jonge leeftijd aanwezig zijn.

Secundair lymfoedeem
Secundair lymfoedeem komt vaker voor dan primair lymfoedeem. Secundair lymfoedeem ontstaat door een beschadiging van de lymfevaten of lymfeklieren. Aan de armen kan dit bijvoorbeeld ontstaan na verwijdering van okselklieren bij borstkanker of een melanoom (kwaadaardige moedervlek). Lymfoedeem aan de benen kan bijvoorbeeld ontstaan na een operatie waarbij de lymfeklieren in de lies of buik zijn verwijderd, of na bestraling in die gebieden. Lymfoedeem in de benen kan ook veroorzaakt worden door trombose in één van de diepe aderen van het been, langdurig bestaande spataderen of doorgemaakte infecties (wondroos). Ook na een ongeval of grote operatie kan lymfoedeem ontstaan. Ook bij deze vorm van lymfoedeem is het belangrijk direct contact op te nemen met de huidtherapeut bij de eerste verschijnselen. Zonder behandeling zal de zwelling na enige jaren niet meer verdwijnen en is het oedeem permanent aanwezig.

Lipoedeem
Lipoedeem is een vreemde eend in de bijt. Lipoedeem betekent letterlijk vet- en vochtophoping. Het gaat om een pijnlijke en chronische ziekte waarbij de afvoer van vocht via de lymfvaten niet optimaal is en er een stoornis is in de aanmaak van vetweefsel. Hierdoor ontstaat een onderhuidse ophoping van vet(lip) en vocht(oedeem). Lipoedeem komt voornamelijk bij vrouwen voor die veel pijn ervaren bij aanraking van het aangedane lichaamsdeel.
Meestal komt het lipoedeem symmetrisch voor op de heupen, bovenbenen en knieën. Kenmerkend bij lipoedeem is de abnormale vetverdeling; de vaak dikke benen die ook bij afvallen dik blijven. Dit heeft vaak de vorm van een paardrijbroek. Soms hoopt het vetweefsel zich op rond de enkels, voeten zijn in tegenstelling tot bij lymfoedeem nooit aangedaan. Ook kunnen de armen zijn aangedaan.
Als lipoedeem niet wordt behandeld, ontwikkelt vaak lymfoedeem (vochtophoping) in een periode van ongeveer vijftien jaar.

Hoe herkent u lymfoedeem?
Bij lymfoedeem is er een gevoel van zwaarte, soms loodzwaar. Men ervaart aan de aangedane zijde soms stekende pijn, stijfheid in gewrichten, bewegingsbeperking en/of omvang toename. Het is meestal éénzijdig en soms is er een puntje met de duim in een weefsel te drukken.

Wat kan de huidtherapeut voor u betekenen?
Om oedeem te verminderen en het lichaam te helpen het overtollige vocht te verwijderen, zijn verschillende behandelmethoden geschikt. Bij de totale behandeling (oedeemtherapie)past de huidtherapeut vaak meerdere behandelmethoden toe die we in totaal oedeemtherapie noemen. Hieronder vind u de behandelmethoden die toegepast kunnen worden om oedeem te verminderen.

Manuele lymfedrainage
Bij lymfedrainage stimuleert de huidtherapeut met een zacht pompende massagebeweging van de handen op en rondom het oedeemgebied het fijne netwerk van de lymfevaten direct onder de huid. De lymfdrainage stimuleert de vochtopname door de lymfvaten en verhoogt de afvoer van weefselvocht.
Door middel van speciale massagegrepen zoals oedeem- en fibrosegrepen kan de huidtherapeut heel gericht de huid en het onderliggende weefsel behandelen. Met oedeemgrepen leidt de huidtherapeut vocht door het weefsel naar een plaats waar het gemakkelijker wordt opgenomen. Met fibrosegrepen maakt de huidtherapeut verhard weefsel (fibrose) soepeler.

Ambulante compressietherapie
Een combinatie van het zwachtelen van ledematen door de huidtherapeut en bewegen door de patiënt ondersteunt de vochtafvoer.
compressietherapie
Ademhalings- en bewegingsoefeningen
De huidtherapeut legt u ook specifieke bewegings- en ademhalingsoefeningen uit die de afvoer van lymfvocht via de lymfvaten bevorderen. Deze ademhalingsoefeningen kunt u gemakkelijk thuis uitvoeren.

Lymftaping
Bijvoorbeeld op de romp is het moeilijk om ambulante compressietherapie toe te passen (zwachtelen). Dan maakt de huidtherapeut gebruik van lymftaping. De tape trekt de huid een heel klein beetje omhoog, waardoor er in de huid en de onderliggende weefsels meer ruimte komt voor het vocht om zich te verplaatsen. In combinatie met ademhalings- en beweegoefeningen verplaatst het vocht zich de gewenste kant op.

ZwachtelenCompressie therapie
Na de stimulering van de vochtafvoer door middel van lymfedrainage zwachtelt de huidtherapeut de behandelde ledematen. De zwachtels helpen voorkomen dat het vocht terugvloeit naar de weefsels die daarvoor gemasseerd zijn.

Elastische kous
Ook de therapeutische elastische kous geeft tegendruk aan het vocht in de ledematen en zorgt voor het behoud van het verkregen resultaat.

Hoe lang duurt een behandeling?
Een behandeling duurt gemiddeld 30 tot 45 minuten. Een intensieve start (2 á 3 keer per week) geeft de beste resultaten. Daarna kan de behandelfrequentie langzaam omlaag. De totale behandelduur verschilt per persoon. Om de vooruitgang te kunnen bepalen, wordt de omvang van het oedeem regelmatig gemeten.

Wat kunt u zelf doen?
Sport en beweging stimuleren de lymfvaten. Wandelen, zwemmen en gymnastiek (onder deskundige begeleiding) zijn zeer geschikt. Sporten die leiden tot overbelasting of sporten met veel plotselinge bewegingen (bijvoorbeeld squash) zijn af te raden. Ook vermijdt u liever zware en langdurige lichamelijke inspanning. De huidtherapeut legt u ook specifieke bewegings- en ademhalingsoefeningen uit die de afvoer van lymfvocht via de lymfvaten bevorderen.
Extreme kou en extreme warmte (denk ook aan verbranding door de zon) hebben een slechte invloed op lymfoedeem. Datzelfde geldt voor insectenbeten en knellende kleding. Uw huidtherapeut geeft graag nader advies.

Welk resultaat kunt u verwachten?
Door de vochtafvoer vermindert de druk in de weefsels. Het strakke gevoel verminderd of verdwijnt, u kunt uw ledematen beter gebruiken en eventuele pijn vermindert of verdwijnt ook. De afgenomen druk en het verdwijnen van het weefselvocht bevorderen ook de genezing van een wond.

Weer in contact met uw lijf
Borstkanker en de behandeling hebben op veel patiënten een grote impact. Ze voelen zich verraden door hun lichaam, vinden het moeilijk hun lichaam weer te vertrouwen, vinden zichzelf niet meer aantrekkelijk als ze door een chemokuur hun haar verliezen en/of missen dagelijks de borst die verwijderd moest worden. Misschien herkent u zich hierin of ervaart u andere gedachten en gevoelens. Oedeemtherapie helpt deze patiënten om weer in contact te komen met hun lijf. Het (zelf) aanraken van de huid en littekens is voor velen een belangrijke stap in de verwerking en acceptatie.